Stroje regionalne i ludowe, suknie ślubne, materiał na firany
Dziêki uprzejmo¶ci Krzysztofa Czarneckiego (bardziej znanego jako "Krzysio" z Królewskiego Pruskiego Regimentu Piechoty Alt Kreytzen) zamieszczam tutaj Jego autorski tekst o pruskiej broni. Z racji wieloletniego u¿ywania tej¿e w polskich oddzia³ach w XVIII i XIX w., wydaje siê wrêcz konieczne, zapoznanie siê z ówczesn± prusk± produkcj±. Dziêkujê za udostêpnienie tekstu i ¿yczê mi³ej lektury.
Wstêp
Pruska broñ, podobnie jak ca³okszta³t organizacji i dzia³añ pruskiej armii w XVIII i na pocz. XIX w. jest w Polsce s³abo znana. Przez wiele lat zagadnienia te by³y omijane przez polskich historyków, a nieliczne publikacje, które siê pojawia³y, czêsto by³y skrzywione z powodów politycznych.
Temat pruskiej broni jest o tyle istotny, ¿e powstaj±ca w 1807 r. armia Ksiêstwa Warszawskiego w³a¶nie w tê broñ by³a wyposa¿ana. Do 1812 r. pruskie karabiny stanowi³y wiêkszo¶æ broni w pu³kach piechoty. Broñ francusk± otrzyma³y jedynie jednostki, które walczy³y w Hiszpanii lub stacjonowa³y w twierdzach poza granicami Ksiêstwa. W samym Ksiêstwie jedynie pu³k Stanis³awa Potockiego otrzyma³ "po znajomo¶ci" broñ francusk±. W 1809 r. do Ksiêstwa trafi³o sporo broni austriackiej. Jednak dopiero po katastrofie 1813 r. odbudowywana armia otrzyma³a broñ wy³±cznie francusk±.
Rozwa¿ania o pruskich karabinach piechoty trzeba zacz±æ od czasów odleg³ych - pocz±tku XVIII w. Wtedy to skonstruowano model karabinu, z którego wywodzi siê ca³y typoszereg "prusaków" a¿ do 1801 r. Dopiero wprowadzony w nowej armii pruskiej Infanteriegewehr M1809 (znany obecnie jako nowoprusak) wzorowa³ siê na broni francuskiej, a konkretnie na modelu M1766.
W 1701 r. elektor brandenburski Fryderyk II koronowa³ siê na króla "w Prusach" i rozpocz±³ panowanie jako Fryderyk I. Król niechêtnie zajmowa³ siê sprawami pañstwa. Jego wzorem by³a Francja Króla S³oñce i nie licz±c siê kosztami usi³owa³ na¶ladowaæ dwór wersalski. Ulubionym zajêciem króla by³o wymy¶lanie kolejnych, napuszonych ceremonii dworskich i wprowadzanie ich do ¶ci¶le przestrzeganej etykiety. Sprawy pañstwa, z katastrofalnym skutkiem, powierza³ swoim faworytom, którzy dbali g³ównie o w³asne sakiewki.
Armia w owym czasie gospodarowa³a jeszcze na sposób siedemnastowieczny. Za zaopatrzenie odpowiada³ szef regimentu, który otrzymywa³ na ten cel pieni±dze ze skarbu pañstwa. Skutkiem tego by³o zró¿nicowanie broni - ka¿dy regiment mia³ inn± broñ, bo kupowan± u innego wytwórcy. Zdarza³o siê, ¿e nawet w jednej kompanii ¿o³nierze mieli ró¿ne karabiny, aczkolwiek ju¿ pod koniec XVII w. d±¿ono do ujednolicenia broni w ramach regimentu.
Brandenburgia by³a krajem bardzo biednym, który powoli podnosi³ siê po katastrofie wojny trzydziestoletniej. Nie by³o w niej, ani w Prusach, manufaktury produkuj±cej broñ dla wojska. Zakupów broni dokonywano w Saksonii (Suhl, Zella), innych pañstwach niemieckich (Essen, Lippstadt) oraz w Niderlandach (Luttich, Amsterdam).
Na prze³omie XVII i XVIII w. podstawow± broni± piechoty by³ muszkiet ska³kowy typu francuskiego, d³ugo¶ci ok. 155 cm, o kalibrze ok. 20 mm i wadze 5 kg. Charakterystycznym elementem tej broni by³ drewniany stempel. Pierwsze karabiny ze stemplem stalowym wprowadzi³ w swoim regimencie ksi±¿ê Leopold von Anhalt - Dessau w 1698 r. Inn± cech± charakterystyczn± by³o drewno ³o¿a dochodz±ce do wylotu lufy - u¿ywano wtedy jeszcze bagnetów szpuntowych, wk³adanych trzonkiem do lufy. Przez pewien czas u¿ywano przez pewien czas bagnetów typu przej¶ciowego, by w 1705 r. rozkazem królewskim wyposa¿yæ wszystkie oddzia³y w karabiny z bagnetem tulejowym.
Do ¶mierci Fryderyka w 1713 r. nie by³o impulsu do zasadniczych zmian w armii, chocia¿ w ostatnich latach ¿ycia pewien wp³yw na sprawy publiczne, zw³aszcza na armiê, uzyska³ jego syn Fryderyk Wilhelm, pó¼niejszy król - sier¿ant. Nastêpca tronu by³ cz³owiekiem jakby z innej planety. Otwarcie gardzi³ przepychem, ponad wszystko przedk³adaj±c skromno¶æ i praktyczno¶æ. Po ¶mierci ojca dwór rozpêdzi³, wiêkszo¶æ dworskiego wyposa¿enia sprzeda³, a jedyna i ostatnia rozrzutno¶æ, na jak± - wed³ug w³asnych s³ów sobie pozwoli³ - to uroczysto¶æ koronacji, na któr± wyda³ dwudziestokrotnie mniej pieniêdzy, ni¿ jego ojciec na swoj±. Król prezentowa³ pogl±dy skrajnie merkantylistyczne, wg których wszystko, co potrzebne, nale¿a³o produkowaæ w kraju i chroniæ gospodarkê przed zalewem towarów z importu.
Oczkiem w g³owie m³odego króla sta³a siê armia. To w³a¶nie Fryderyk Wilhelm I, a nie Fryderyk II, jest w³a¶ciwym twórc± pruskiej armii. Jedn± z pierwszych decyzji króla by³o ujednolicenie uzbrojenia regimentów. Wybór króla ju¿ wcze¶niej pad³ na znan± wytwórniê broni Francois Henoula w Liege (wówczas Lüttich - za³o¿ona w 1670 r. w Huy) - jeszcze jako szef regimentu w 1709 r. wyposa¿y³ swoich ¿o³nierzy w karabiny tej firmy. Warto zauwa¿yæ, ¿e Stary Dessauer tak¿e w tej manufakturze kupi³ pierwsze karabiny ze stemplem ¿elaznym; oprócz regimentów Anhalt - Dessau i Kronprinz jeszcze kilka innych regimentów mia³o tê broñ. Model karabinu przyjêty do uzbrojenia sta³ siê znany jako Henoul Gewehr, a w³a¶ciciel manufaktury otrzyma³ w maju 1713 r. zaszczytny tytu³ "Grand armurier de Sa Majeste le Roy de Prusse".
Infanteriegewehr M 1713.
By³ to karabin ska³kowy typu francuskiego d³ugo¶ci 156 cm, kalibru 20 mm i wagi oko³o 5 kg. Wraz za bagnetem broñ liczy³a równe 2 metry. Lufa mia³a d³ugo¶æ 117,5 cm. Stempel wykonywany pocz±tkowo ze zwyk³ej stali, zosta³ w 1721 r. zamieniony na stempel ze stali sprê¿ystej, co zapobiega³o jego odkszta³ceniom w czasie u¿ytkowania. Lufa i zamek wg kontraktu mia³y byæ wykonywane z najlepszej szwedzkiej stali. £o¿e z ob³±, s³abo wyodrêbnion± kolb±, wykonywano z drewna orzechowego i pozostawiano w naturalnym kolorze, rzadziej barwiono na kolor ceglastoczerwony. Karabin by³ sygnowany grawerowanym na zamku napisem "Henoul".
Francois Henoul produkowa³ karabiny dla armii pruskiej do koñca 1722 r. Rozbudowa armii i zwiêkszone zapotrzebowanie na broñ, oraz merkantylistyczne pogl±dy króla spowodowa³y, ¿e w 1721 r. rozpoczêto budowê fabryk broni w Poczdamie i Spandau. Kapita³ na budowê wy³o¿yli berliñscy bankierzy David Splitgerber i Gottfried Daum. W Spandau produkowano lufy (pierwsze wyprodukowano koniec 1722 r.), w Poczdamie pozosta³e elementy broni oraz sk³adano ca³o¶æ. Pierwsze karabiny ukoñczono w marcu 1723 r.
Infanteriegewehr M 1723
By³ to wzorowany na poprzednim, nieznacznie zmieniony karabin, znany jako Infanteriegewehr M 1723. D³ugo¶æ, kaliber i zamek by³y identyczne, widoczne ró¿nice to kszta³t kolby (by³a bardziej wygiêta i wy¿sza, pojawi³a siê wyra¼nie wyodrêbniona "p³etwa" grzbietowa), oraz sygnatura manufaktury na zamku (Potzdam Magaz, na bocznej krawêdzi S et D - skrót od Splitgerber i Daum). Sama p³yta zamka zosta³a nieco skrócona, zachowuj±c charakterystyczn±, tzw. "bananow±" formê. Stal i mosi±dz do produkcji broni dostarcza³a huta Hochofen Hagermühle. Król stale wymaga³ u¿ywania tylko najlepszych surowców, m. in. szwedzkiej stali.
£o¿a karabinów wykonywano pocz±tkowo wy³±cznie z orzecha, pó¼niej tak¿e z drewna bukowego i klonowego i przewa¿nie barwiono na na ró¿ne odcienie ciemnego br±zu, nawet do czerni. Jednak partii karabinów dla gwardii pozostawiono ³o¿a w kolorze naturalnego orzecha. Karabiny z ³o¿em bukowym i klonowym by³y nieco tañsze - 6 talarów i 7 groszy, wobec 6 talarów i 17 groszy za karabin z ³o¿em orzechowym.
Oprócz wersji podstawowej tej broni znane s± co najmniej trzy wersje skrócone, pochodz±ce najprawdopodobniej z koñcowego etapu produkcji, czyli prze³omu lat trzydziestych i czterdziestych XVIII w. Przez Wirtgena okre¶lane s± jako model M 1723/40. Podstawow± ró¿nic± jest skrócona o 10 cm lufa, ponadto ró¿nice znajduj± siê w kszta³cie przelotek, kolby, zamka oraz reksynach. Z powodu skrócenia lufy nowy karabin by³ l¿ejszy o oko³o 200 g.
porównanie wariantów modelu M 1723
wariant: M 1723 M - 1723/40 v. 1 - M 1723/40 v. 2 - M 1723/40 v. 3 d³ugo¶æ karabinu / lufy: 154 / 115 - 143 / 105 - 142 / 104 - ? kszta³t kolby: Henoul - Kuhfuss - Henoul - Kuhfuss przelotki: stare - nowe - nowe - nowe reksyna: FWR - FWR - FR - FR
W innych karabinach tego okresu równie¿ widaæ tendencjê do skracania lufy, np. Brown Bess Long Land Pattern M 1722 mia³ lufê d³ugo¶ci 46 cali, model Short Land M 1756 ju¿ tylko 42 cale. Okaza³o siê, ¿e nie wp³ywa to negatywnie na w³a¶ciwo¶ci balistyczne broni, natomiast jest jest wygodniejsze w u¿ytkowaniu i tañsze w produkcji.
Przelotki by³y wykonane z mosi±dzu, w ka¿dym karabinie znajdowa³y siê cztery: przednia, dwie ¶rodkowe i tylna. Starsza forma mia³a kszta³t potrójnego ba³wanka, nowa o¶miok±tnej rurki, zamkniêtej w±skimi ko³nierzami. W wariantach M 1723/40 przednia przelotka by³a starego typu, natomiast trzy pozosta³e nowego.
Reksyna, czyli monogram królewski, umieszczana by³a na Daumenblech - owalnej blaszce z mosi±dzu, znajduj±cej siê na przegubie kolby. Fryderyk Wilhelm I u¿ywa³ reksyny FWR (Fridericus Wilhelmus Rex), Fryderyk II reksyny FR (Fridericus Rex). Reksyna króla stosowana by³a wy³±cznie w okresie jego panowania.
Model karabinu M 1723 by³ u¿ywany a¿ do 1773 roku. Jako ¿e by³ d³ugi (156 cm), wiêc po 1740 r. mieli byæ w niego wyposa¿eni ¿o³nierze pierwszego i po³owy drugiego szeregu w kompaniach muszkieterskich. Reszta muszkieterów mia³a u¿ywaæ modelu M 1740.
Infanteriegewehr M 1740.
Modyfikacje, wprowadzane w trakcie produkcji, doprowadzi³y do powstania nowego modelu broni, przyjêtego na uzbrojenie armii jak Infanteriegewehr M 1740. Podstawowe parametry s± takie same, jak zmodyfikowanych modeli M 1723/40. D³ugo¶æ karabinu wynosi 145 cm, d³ugo¶æ lufy 105 cm, waga oko³o 4300 g bez bagnetu. Najbardziej widoczn± zmian± by³a zmiana kszta³tu p³yty zamka - z ostro zakoñczonej na zaokr±glon±, przy zachowaniu tej samej d³ugo¶ci oko³o 175 mm. Wszystkie przelotki by³y ju¿ nowego wzoru, a kolba ostatecznie uzyska³a "kopytny" kszta³t, sk±d wziê³a siê potoczna nazwa tego karabinu (Kuhfuss - krowie kopyto).
Dla fizylierów z regimentów utworzonych po 1740 roku mia³a byæ przeznaczona skrócona wersja karabinu model 1740, krótsza od standardu o 2,6 cm (jeden cal). Nie ma co prawda informacji o produkcji takiej broni, ale skrócenia standardowego karabinu mogli dokonywaæ rusznikarze batalionowi. Móg³ to byæ równie¿ dragoñski karabin M 1726, krótszy w³a¶nie o 1 cal od modelu M1740. Ró¿ni³ siê jedynie wieszakiem do bandoliery, zamocowanym z jednej strony na b±czku, z drugiej ¶rub± do ³o¿a, który mo¿na by³o bez trudu zdemontowaæ.
Model M 1740 by³ produkowany bez ¿adnych zmian do 1773 r. Niejasne jest jednak, kiedy w pe³ni wykszta³ci³ siê ten model. Wg niektórych ¼róde³ "pe³ny" model M 1740 pojawi³ siê dopiero w 1745 r., w latach 1740 - 45 wytwarzano omówione wy¿ej wersje przej¶ciowe, wykorzystuj±c posiadane zapasy czê¶ci, formy odlewnicze i wzorniki.
Infanteriegewehr M 1740/73
W kwietniu 1773 r. rozkazem królewskim wprowadzono do karabinu piechoty stempel cylindryczny. Do tej pory stempel wykonany by³ ze stalowego prêta ¶rednicy ok. 8 mm, zakoñczonego bijakiem w kszta³cie wyd³u¿onego sto¿ka, o ¶rednicy podstawy 12 - 14 mm. Nowy stempel mia³ pocz±tkowo kszta³t walcowatego prêta o ¶rednicy ok 12 mm i wa¿y³ ponad 700 g. W pó¼niejszym okresie nieco go zmieniono, wycieniaj±c w ¶rodkowej partii do 10 mm.
Autorem modyfikacji by³ ksi±¿ê Fryderyk August von Braunschweig. Nowy stempel mia³ usprawniæ proces ³adowania broni, bowiem nie trzeba go by³o obracaæ bijakiem do do³u, ponadto ¿eby dobrze ubiæ ³adunek, wystarczy³o raz tylko rzuciæ go do lufy. W praktyce jednak zwiêkszenie szybko¶ci ³adowania zniwelowane zosta³o gorsz± celno¶ci± - karabin by³ przeci±¿ony na lufê i przy celowaniu "lecia³" do przodu.
Zmiana stempla wymaga³a zmiany przelotek - musia³y mieæ one znacznie wiêksz± ¶rednicê. Ponadto z wyj±tkiem dolnej otrzyma³y kszta³t kielichowaty, rozszerzony w stronê wylotu lufy, co eliminowa³o zahaczanie o krawêdzie przelotek w chwili wk³adania stempla w ³o¿e. Karabin M 1740/73 produkowano do 1780 r.
Infanteriegewehr M 1740/80
Konstrukcja karabinu M 1780 by³a konsekwencj± tendencji do zwiêkszania szybkostrzelno¶ci, która w pruskiej doktrynie taktyki piechoty zajmowa³a szczególnie wa¿ne miejsce. Podstawowe parametry karabinu nie zmieni³y siê - d³ugo¶æ ok. 145 cm, p³yta zamka 170 mm, stempel cylindryczny. Najwa¿niejsza zmiana by³a jednak z zewn±trz niewidoczna. Otó¿ zastosowano inny kszta³t otworu zapa³owego. We wcze¶niejszych modelach zapa³ mia³ kszta³t walcowy, skierowany nieco uko¶nie do przodu (k±t osi otworu w stosunku do ¶cianki lufy wynosi³ 80 stopni). Nowy otwór mia³ kszta³t sto¿ka, o podstawie wewn±trz lufy i osi równie¿ skierowanej uko¶nie. Kszta³t otworu teoretycznie przy¶piesza³ proces ³adowania o 1/3 - odpada³y czynno¶ci, zwi±zane z podsypywaniem prochu na panewkê, poniewa¿ proch sam wysypywa³ siê z wnêtrza lufy po za³adowaniu naboju. Co ciekawe, testy przeprowadzane w 1810 r. wcale nie wykaza³y zysku na szybkostrzelno¶ci - wrêcz przeciwnie, z tego modelu testerzy strzelali z przeciêtn± prêdko¶ci± 2,5 strza³u na minutê.
W 1786 r. zmar³ Fryderyk Wielki (17.08.1786). Nastêpc± zosta³ jego bratanek, Fryderyk Wilhelm II, syn m³odszego brata - Fryderyka Wilhelma. Nienawidzi³ on swego wuja, którego obwinia³ o ¶mieræ ojca (Wilhelm zosta³ w bardzo brutalny i ordynarny sposób wyrzucony z armii w 1757 r. za b³êdy pope³nione w czasie odwrotu z Czech - zmar³ na apopleksjê) i robi³ wiele, aby jak najszybciej zatrzeæ wszystkie zas³ugi i dokonania Starego Fryca.
Jednym z tych dzia³añ by³a reforma piechoty. W piechocie liniowej zosta³ zlikwidowany podzia³ na regimenty muszkieterskie i fizylierskie, wszystkie otrzyma³y miano muszkieterskich. W ¶lad za tym posz³y te¿ zmiany umundurowania (wszystkie regimenty otrzyma³y bia³e spodnie i kamizelki, trójro¿ne kapelusze zast±piono dwuklapowymi). Z tymi przekszta³ceniami mog³a równie¿ wi±zaæ siê zmiana kszta³tu kolby - Frycowa, barokowa w formie kolba Kuhfussa zosta³a zast±piona kolb± nowego wzoru.
Infanteriegewehr M 1740/87
W 1787 r. mia³a miejsce kolejna modyfikacja karabinu. Zrezygnowano z "kopytnej" kolby i powrócono do w±skiej i d³u¿szej kolby jak w Henoul Gewehr. By³a ona jedynie bardziej wygiêta w dó³ i przez to bardziej porêczna przy celowaniu. Zosta³a te¿ wyposa¿ona w przyk³ad policzkowy - bakê. Ten model karabinu oznaczono jako M 1740/87. Najprawdopodobniej ten model w najwiêkszych ilo¶ciach zasili³ armiê Ksiêstwa Warszawskiego.
Infanteriegewehr M 1740/96
Ostatnia modyfikacja modelu M 1740 nast±pi³a w 1796 r. Zmieniony zosta³ kszta³t panewki, która otrzyma³a "Feuerschirm" - czyli os³onê, kieruj±c± podmuch z panewki do góry. Ponadto czê¶æ produkowanych egzemplarzy mia³a przeniesion± dolny kab³±k pasa na kab³±k spustu - równolegle jednak produkowano egzemplarze z kab³±kiem pasa pod szyjk± kolby.
Jednym z elementów wielkiej reformy armii by³a likwidacja regimentów garnizonowych. Z ich kompanii muszkieterskich utworzono trzecie, czterokompanijne bataliony regimentów liniowych. Jednocze¶nie, najczê¶ciej z kompanii grenadierskich tych regimentów, utworzono nowy rodzaj piechoty: 24 bataliony fizylierów, które z za³o¿enia mia³y byæ piechot± lekk±. Umundurowane one by³y na zielono z czarnymi lederwerkami, co mia³o pewne walory maskuj±ce. Dla tych oddzia³ów rozpoczêto produkcjê nowego modelu karabinu.
Fusiliergewehr M 1787
Karabin zosta³ dostosowany dla ni¿szych ¿o³nierzy, którzy tworzyli zasadnicz± kadrê batalionów fizylierskich. By³ skrócon± modyfikacj± karabinu M 1740/87. Konstrukcja, kaliber, zamek, bagnet by³y identyczne. D³ugo¶æ karabinu wynios³a 134 cm, d³ugo¶æ lufy 95 cm. Karabin otrzyma³ w±sk± kolbê z bak±. Zmieniono tak¿e usytuowanie dolnego kab³±ka pasa - przeniesiona zosta³a z szyjki kolby na przednie za³amanie kab³±ka spustu. Karabin posiada³ ponadto sto¿kowy otwór zapa³owy oraz cylindryczny stempel.
Scharfschützengewehr M 1787
Ca³kiem nowym modelem karabinu, który zosta³ wprowadzony przez nowego króla, by³ karabin strzelecki M 1787. Zewnêtrznie podobny by³ do karabinu fizylierskiego, choæ krótszy - jego d³ugo¶æ ca³kowita wynosi³a 121 - 124 cm masa ze stemplem ok. 4 kg, kaliber 18,5 mm. Ró¿ni³ siê jednak zasadniczo - mia³ mianowicie lufê gwintowan± i przyrz±dy celownicze, sk³adaj±ce siê z muszki i szczerbinki. Stempel równie¿ by³ cylindryczny, zapa³ sto¿kowy. Dolny kab³±k pasa równie¿ trafi³a na kab³±k spustu. Nowo¶ci± by³o zastosowanie wystaj±cego z ³o¿a sprê¿ynuj±cego haka, chwytaj±cego ko³nierz tulei bagnetu i zabezpieczaj±cego przed spadniêciem.
Karabin by³ przeznaczony dla strzelców "wyborowych", wyznaczonych po 10 w ka¿dej kompanii grenadierskiej, muszkieterskiej i fizylierskiej. Otrzymali go tak¿e podoficerowie, których w tym czasie pozbawiono kurcgewerów jako broni bojowej, pozostawiaj±c je jedynie na parady. Wyprodukowano go ok. 5000 sztuk. Czy trafi³ do armii Ksiêstwa - nie wiadomo.
Infanteriegewehr M 1801 (Nothardtgewehr)
W 1801 r. kapitan piechoty Nothardt opracowa³ nowy model karabinu, który zosta³ przyjêty na uzbrojenie jako Infanteriegewehr M 1801, a znany by³ pod nazw± Nothardt Gewehr. Kszta³tem przypomina³ model M 1740/96, mia³ jednak przede wszystkim mniejszy kaliber (wg ró¿nych ¼róde³ od 15,1 do 15,69 mm). Zamek otrzyma³ panewkê nowego kszta³tu z os³on± boczn± (Feuerschirm), kieruj±c± podmuch do góry i zapobiegaj±c± ra¿eniu s±siada z prawej strony. Taka os³ona zastosowana by³a równie¿ pó¼niej w ca³kowicie nowym modelu M 1809, jak równie¿ w przerabianych karabinach M 1740/87. Dolny kab³±k pasa znajdowa³ siê na przednim zagiêciu kab³±ka spustu, podobnie jak w karabinach fizylierskich M 1787. W karabinach tych zastosowano masywn± kontrblachê w kszta³cie wyd³u¿onej litery S, na której grawerowano reksynê FWR (Fridericus Wilhelmus Rex). Zrezygnowano natomiast z blaszki na szyjce kolby.
Próby strzeleckie wykaza³y bardzo dobre w³a¶ciwo¶ci strzeleckie tego karabinu. Na krótkim dystansie by³ dwukrotnie celniejszy ni¿ poprzedni model, na wiêkszych jego przewaga by³a mniejsza, ale nadal znaczna. Do 1806 r. wyprodukowano go ponad 44 tys. sztuk. Jak na ironiê, do armii trafi³ dopiero w 1805 r. (st±d czêsto okre¶lany jest jako M 1805) i wyposa¿ono w niego jedynie cztery bataliony gwardii (6 i 15 IR), dwa bataliony jednego z regimentów liniowych i jeden batalion grenadierów (Rabiel). Pozosta³e karabiny przechowywane by³y w arsena³ach w Berlinie i Poczdamie. Po klêsce Prus, jeszcze w 1806 r. na rozkaz Napoleona rozpoczêto "obdarzanie" sojuszników prusk± broni±. Wiêkszo¶æ karabinów M 1801 trafi³a do Badenii i Wirtembergii, gdzie przez lata stanowi³y podstawowe wyposa¿enie tamtejszych armii (nawet do po³owy XIX w.). Mniejsze ilo¶ci tej broni trafi³y do armii Bawarii i Ksiêstwa Warszawskiego (4 - 5 tys. sztuk).
W armii Ksiêstwa karabin nie cieszy³ siê dobr± opini±, g³ównie ze wzglêdu na nietypowy bagnet - zastosowano do niego wyj±tkowo d³ugi i w±ski bagnet (ponad 60 cm d³ugo¶ci grota), które bardzo ³atwo ulega³ z³amaniu. Broñ stwarza³a te¿ wielkie trudno¶ci w zaopatrzeniu w amunicjê ze wzglêdu na jej nietypowy kaliber - kapitulacjê Zamo¶cia w 1809 r. zrzucano na niemo¿liwo¶æ obrony w³a¶nie ze wzglêdu na brak amunicji do tych karabinów, w które wyposa¿ony by³ P12P broni±cy twierdzy.
Broñ pruska w Polsce na prze³omie XVIII i XIX w.
W okresie napoleoñskim karabiny pruskie by³y w Polsce dobrze znane. W latach 1790 - 94 zakupiono je w ilo¶ci ponad 30 tys. egzemplarzy dla rozbudowuj±cej siê armii polskiej. Jakie jednak by³y to modele - to ju¿ trudno okre¶liæ.
W latach 1790 - 94 podstawowym modelem powinien byæ zapewne M 1740/87. Czy tak jednak by³o, nie potrafiê powiedzieæ. By³ to model wprowadzany dopiero do armii pruskiej, wiêc trudno przypuszczaæ, aby pañstwo pruskie chêtnie pozbywa³o siê nowoczesnej broni. Z du¿± doz± prawdopodobieñstwa mo¿na za³o¿yæ, ¿e czê¶æ dostaw (byæ mo¿e nawet wiêkszo¶æ) to by³y wycofywane karabiny M 1740, a nawet M 1723.
Kolejne 30 tys. sztuk broni trafi³o do Ksiêstwa Warszawskiego w 1807 r. i stanowi³o podstawowe uzbrojenie polskiej piechoty do 1813 r. I tu równie¿ nie wiadomo, jakie modele trafi³y do armii. Ok. 5000 Nothardtów trafi³o do dwóch pu³ków piechoty (w tym 12pp). W¶ród pozosta³ych karabinów powinny dominowaæ M 1740/87 i M1740/96, ale nie mo¿na wykluczyæ, ¿e znalaz³y siê wersje M 1740, a nawet M 1723, tym bardziej, ¿e dla potrzeb sojuszników ogo³acano przede wszystkim arsena³y, w których znajdowa³a siê rezerwa broni - najlepsz± broñ mia³y oddzia³y, walcz±ce w polu. Znaczna czê¶æ tej broni by³a okre¶lana jako mocno zu¿yta i w z³ym stanie technicznym, co mo¿e ¶wiadczyæ o jej wieloletnim u¿ytkowaniu. W opinii ¿o³nierzy by³a to bardzo z³a broñ, a podstawow± trudno¶æ stanowi³o dostosowanie musztry do regulaminów francuskich - prusaki ³adowa³o siê na 8 temp, podczas gdy regulamin francuski przewidywa³ ³adowanie na 12 temp. Ponadto dodatkowo zró¿nicowany kaliber (lufy wariantów M 1740 mia³y kaliber od 18 do 20,5 mm) mog³y powodowaæ trudno¶ci w zaopatrzeniu we w³a¶ciw± amunicjê nawet w ramach kompanii.
W jaki sposób mo¿na rozpoznaæ model broni, obecnej w oddziale? Nale¿y wyszukiwaæ w ¼ród³ach informacji o kalibrze, kszta³cie stempla, zapa³u, panewki, przelotek oraz d³ugo¶ci lufy i bagnetu. Na podstawie takich u³amkowych informacji mo¿na w przybli¿eniu okre¶liæ model posiadanego karabinu. Nigdy nie bêdzie to jednak informacja precyzyjna - wiele starszych karabinów by³o modernizowanych, zwyk³± praktyk± by³o równie¿ sk³adanie karabinu sprawnego z kilku niesprawnych, czy dorabianie czê¶ci, wiêc w oddzia³ach mog³y znajdowaæ siê ca³kowicie nieidentyfikowalne sk³adaki. Na podstawie takich wzmianek mo¿na wiarygodnie zidentyfikowaæ w³a¶ciwie tylko karabin M 1801, pozosta³e modele jedynie z pewn± doz± prawdopodobieñstwa.